Sprzedajmy wreszcie naszą historię

Witczak-Witaczyński Narcyz/ ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

Obserwując proces budowy wizerunku Polski za granicą można dojść do wniosku, że polega on przede wszystkim na doraźnej, rozpaczliwej obronie przed przekłamaniami i manipulacjami. Tymczasem, trzeba stosunkowo niewiele, by przejść na tym polu do ofensywy i skutecznie narzucać swoją narrację. Wystarczy wykazać się zrozumieniem reguł tej gry i – dla przykładu – nakręcić horror o powstaniu styczniowym. Lub o wojnie obronnej 1939 roku.

Jeśli podczas lektury ostatniego zdania wstępu poczuli Państwo nieprzyjemne uczucie w miejscu, gdzie świadomość historyczna styka się z dumą narodową, to znaczy, że słusznie założyłem, iż dla przeciętnego Polaka wydarzenia historyczne tego pokroju są nienaruszalną świętością, którą godzi się czcić jedynie apelami oraz podniosłymi, pełnymi klasycznego artyzmu dziełami. Tak, polska historia jest pełna heroizmu, poświęcenia i przelanej krwi. Tak, długi szereg bohaterów, który widnieje na jej kartach, godzien jest najwyższej czci i szacunku. Tak, pamięć o czynach tych ludzi powinna przechodzić z pokolenia na pokolenie. Jednakże nie można zapomnieć, że w międzyczasie zmieniają się nośniki tej pamięci. Te, które dobrze sprawdzały się jeszcze dwadzieścia lat temu dla najmłodszych Polaków mogą być zupełnie nieczytelne. A co dopiero dla etranżerów, u których powinniśmy wzbudzać zainteresowanie naszą historią i kształtować pozytywny obraz tej dawnej, jak i współczesnej Polski.

O skali wyzwań na tej płaszczyźnie świadczyć mogą wyjątkowo skandaliczne i krzywdzące „pomyłki” zagranicznych dziennikarzy piszących o „polskich obozach zagłady” („Polish death camps”) albo bzdurne felietony nazywające Marsz Niepodległości „marszem 200 tysięcy nazistów”.

Pozostaje pytanie, jakimi narzędziami warto się posłużyć, by odnieść najlepsze efekty. Naturalnym wyborem są w tej materii środki masowego zasięgu, w których można zastosować zrozumiałe globalnie cliché, nie tracąc jednocześnie potencjału atrakcyjności, pewnej świeżości i możliwości do przeniesienia informacji.

Wszystkie te elementy łączy w sobie film.

Polskie kino po 1945 roku koncentrowało się na jednym, podstawowym temacie: na wojnie. Widz śledził dramatyczne losy Chełmińskich, Niwińskich, Kolumbów. Odnajdował w bohaterach tych dzieł siebie oraz swoje tragedie, czerpał z nich spoiwo do formowania nowej wspólnoty wyrosłej na gruzach starego świata i jednocześnie nabierał przekonania, że taka forma przechowywania pamięci o tamtych dniach jest uniwersalna, zrozumiała dla wszystkich i że wzbudza jednakowe uczucia. Był pewien, że nigdy nie nastanie dzień, w którym ktoś zakwestionuje rolę, jaką odegrała Polska w II Wojnie Światowej. Niestety, czasy się zmienił. Oznacza to, że zmienić musi się także podejście Polaków do własnych dziejów.

Ogromny potencjał historii w kształtowaniu narracji dostrzegli już dawno Amerykanie. Trudno zliczyć blockbustery wypuszczone ku chwale dzielnych żołnierzy z Normandii, Francji, Wietnamu czy Iraku. Stany Zjednoczone potrafią swoją kinematografią nie tylko gloryfikować własne dzieje, ale także narzucać odpowiedni model rozumienia faktów historycznych, zachwalać amerykański styl życia i utrwalać swój mocarstwowy wizerunek w umysłach globalnej widowni.

Najwyższy czas, by z takich technik skorzystała również Polska.

Wprawniejsi obserwatorzy życia publicznego dostrzegają zapewne, że wizerunkowe potyczki, które coraz częściej toczą się na naszych oczach, to zazwyczaj gra narracji ukutych w oparciu o wyselekcjonowane fakty historyczne. Uproszczenia, przerysowania i cherrypicking to chwyty stosowane w nich na porządku dziennym.

Ktoś może powiedzieć, że Polska nie powinna przystępować do tej brudnej gry. Ktoś może uznać, że nasza historia jest zbyt czysta, by kalać ją tego rodzaju zabiegami, które podpadają pod propagandę, a prawda sama się obroni. Ktoś może stwierdzić, że już kręcimy filmy o polskiej historii.

Ten pierwszy ktoś jest w błędzie dlatego, że my w tą grę gramy czy tego chcemy czy nie. Polityka wizerunkowa jest bardzo podobna do wyścigu zbrojeń – jeśli jedno państwo sięga po nową, sprawniejszą od innych broń, pozostałe muszą jak najszybciej zdobyć coś, co pozwoli przynajmniej zrównać potencjały. Druga opinia traci na znaczeniu, gdy uświadomimy sobie, że nasza historia przestanie być czysta, jeśli pozwolimy na obrzucanie jej błotem. Z kolei mankamentem trzeciego poglądu jest to, że dotychczas powstające filmy, które traktują o dziejach Polski i Polaków są niedostosowane do potrzeb zewnętrznego odbiorcy, niezrozumiałe zewnętrznie, nieefektowne, a czasem wręcz krzywdzące w swym wydźwięku.

W 2015 roku na łamach Niezależnego Miesięcznika Studentów Magiel opublikowałem tekst pod dokładnie tym samym tytułem, co niniejszy artykuł. Nawoływał on do nakręcenia horroru nawiązującego do polskiej historii, który byłyby robiony od początku z myślą o odbiorcach zagranicznych. Teraz, nieco ponad trzy lata od tamtej publikacji, wiemy już, że Polacy potrafią tworzyć niezwykle popularne na świecie teksty kultury (vide: cykl gier Wiedźmin, zwłaszcza zaś trzecia jego część, uważana przez wielu za najlepszą grę świata). Znamy też skalę zagrożeń wizerunkowych, jakie czyhają na nasz kraj (wystarczy przypomnieć sobie sprawę ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej). Widzimy również, w jakim kierunku postępuje rozwój nowych pokoleń odbiorców, którzy poszukują lekkich, ciekawych i angażujących źródeł informacji.

Dlatego też, jeszcze raz nawołuję: sprzedajmy naszą historię. Z zyskiem.

You May Also Like